Sosyal medya platformu X, SpaceX, Tesla, OpenAI ve Neuralink gibi şirketlerin kurucusu ve/veya yöneticisi olan Güney Afrika doğumlu milyarder Elon Musk, Avrupalı aşırı sağcılar tarafından 2024 Sakharov Düşünce Özgürlüğü Ödülü'ne aday gösterildi.
Bu yıl Haziran ayında yapılan seçimler sonrası Avrupa Parlamentosu (AP) bünyesinde oluşturulan aşırı sağcı gruplar Avrupa için Vatanseverler (PfE) ve Avrupa Egemen Uluslar Grubu (ESN) Elon Musk'u aday göstermek için iki ayrı başvuruda bulundu.
PfE grubu, ABD'de 5 Kasım 2024 tarihinde yapılacak başkanlık seçiminde Cumhuriyetçi Parti adayı Donald Trump için açık kampanya yürüten Elon Musk'ın adaylığına gerekçe olarak "ifade özgürlüğü alanındaki girişimlerini" gösterdi. Musk'ın 2022'de Twitter adlı platformu satın alıp X olarak değiştirerek "dijital sansürle mücadelede önemli adım attığını" savunan grup, platformun böylelikle "özgür ve hükümet baskısından bağımsız tartışma alanı olarak kaldığını" ileri sürdü.
Grup, Musk'ın adaylığına ek gerekçe olarak, "cancel culture" olarak tanımlanan "linç kültürüne" muhalefetini ve "radikal İslamcılık ve woke akımlarına karşı duruşunu" da sıraladı.
"Woke" ya da "wokism" ABD'de ortaya çıkan ve sosyal adalet ve ırksal eşitsizliğe göndermede bulunan hareketler için geliştirilmiş bir tür şemsiye terim olarak biliniyor. Ancak Batı dünyasında aşırı sağcı, milliyetçi ve aşırı muhafazakâr kesimler 2010'lardan bu yana bu terimi sol görüş ya da politikaları aşağılamak için kullanıyor. Feminizm, çevrecilik, ırkçılıkla mücadele ve LGBTİ+ hakları bu politikalar arasında yer alıyor.
"İfade özgürlüğünün korunmasına katkı"
ESN grubu ise Musk'ı, "Modern çağda ifade özgürlüğünün korunması ve ilerlemesine yönelik kayda değer katkılarına şükranlık ifadesi olarak aday gösterdiğini" bildirdi. Grup tarafından AP'ye sunulan belgede, "Siyasetten, medyadan ve kurumsal sektörden gelen yoğun baskılara rağmen Musk ilkelerini savunmakta direnç gösterdi. Sansürün arttırılması çağrılarına boyun eğmedi, toplumun daha az değil daha çok konuşmaktan fayda gördüğüne olan inancına sadık kaldı" ifadelerine yer verildi.
Toplam 720 sandalyeli AP bünyesinde PfE 84, ESN ise 25 üye ile temsil ediliyor. PfE üyelerinin 30'unu Fransa'da aşırı sağcı lider Marine Le Pen'in partisine mensup parlamenterler oluşturuyor. Macaristan Başbakanı Viktor Orban'ın iktidar partisine mensup 11 parlamenter de bu grupta görev yapıyor. ESN içindeki en önemli kontenjan ise 14 vekille Almanya'daki aşırı sağcı parti Almanya İçin Alternatif (AfD) üyelerinden oluşuyor.
Venezuelalı siyasetçi adaylar arasında
AP bünyesinde kimi çevreler tarafından aşırı sağcı olarak tanımlanan Avrupa Muhafazakârları ve Reformcuları (ECR) grubu ise bu yıl Sakharov Ödülüne Venezuelalı siyasetçi Edmundo Gonzalez Urrutia'yı gösterdi. Gonzalez Urrutia son başkanlık seçimlerini kazanmış olmasına rağmen Nicolas Maduro başkan ilan edilmiş, ancak Avrupa Birliği (AB) Maduro'yu tanımadığını ilan etmişti. ECR, Avrupa Parlamentosu bünyesinde 78 vekille temsil ediliyor, bunların 24'ünü İtalya Başbakanı Georgia Meloni'nin iktidar partisi Fratelli d'Italia (İtalya'nın Kardeşleri) üyesi parlamenterler oluşturuyor.
AP'nin sayıca en kalabalık grubu konumundaki Hristiyan Demokratlar (EPP) da ECR grubu gibi, geçtiğimiz haftalarda İspanya'ya sığınan Edmundo Gonzalez Urrutia'yı bu yılki ödüle aday gösterdi. EPP listesine, Gonzalez Urrutia adına ek olarak, Venezuela demokratik güçlerinin asıl lideri olarak bilinen Maria Corina Machado'nun adı da eklendi. AP'de 188 vekille temsil edilen EPP grubu içindeki en önemli kontenjanları Alman (31), Polonyalı (23) ve İspanyol (22) vekiller oluşturuyor.
Avrupa sol ve liberalleri Ortadoğu'ya bakıyor
AP'nin sayıca en kalabalık ikinci grubu olan Sosyal Demokratlar (S&D) ve sayıca beşinci konumda olan Liberaller (Renew) bu yıl ödüle aday olarak "Women Wage Peace" ve "Women of the Sun" adlı İsrail ve Filistinli barış hareketlerini gösterdiler. S&D grubu AP'de 136 vekille temsil edilirken, Renew grubunun 77 üyesi bulunuyor.
Bağımsız bir Filistinli kuruluş olarak 2021'de kurulan "Women of the Sun" kadın, genç ve çocukların katılımıyla İsrail-Filistin sorununa barışçıl çözüm için faaliyet gösteriyor. Bir Arap-Yahudi girişimi olarak 2014'te kurulan "Women Wage Peace" ise kadınların müzakerelerin her aşamasına aktif katılımıyla İsrail-Filistin sorununa "barışçıl, saygın ve karşılıklı kabul edilmiş çözümü" savunuyor. Her iki kuruluş, Amsterdam Üniversitesi Barış ve Savaş Araştırmalar Merkezi (PACS) tarafından 2024 Nobel Barış Ödülüne de aday gösterildi.
AP'de komünist ve radikal sol eğilimli partileri bünyesinde barındıran Sol Grup (The Left) ise bu yıl ödüle 7 Ekim 2023'ten bu yana Gazze'de yaşamını yitiren gazetecileri aday gösterdi. Grup tarafından yapılan açıklamada, kuşatma altındaki Gazze'de 7 Ekim 2023-12 Eylül 2024 tarihleri arasında en az 116 gazeteci ve medya çalışanının öldürüldüğü, bunların 111'inin Filistin, 2'sinin İsrail, 3'ünün ise Lübnan kimlikli olduğu belirtildi. Gazetecilerin "haberciliğin bedelini yaşamlarıyla ödediğini" kaydeden grubun açıklamasında, çok sayıda medya çalışanının "kayıp, yaralı veya hapiste" olduğuna işaret edildi.
Leyla Zana da ödüle layık görülmüştü
Sakharov Ödülü için sunulan adaylar arasında yapılacak ön elemede ilk üç sırayı alanlar 17 Ekim'de açıklanacak. Ödülü kazanan isim veya isimler AP'nin 24 Ekim'de Strasbourg'daki genel kurul oturumları sırasında açıklanacak.
Adını eski Sovyetler Birliği döneminde düşüncelerinden ötürü baskıya maruz kalan Rus bilim insanı Andrei Sakharov'dan alan ödül, 1988 yılından bu yana Avrupa Parlamentosu tarafından veriliyor. Ödüle 1988'de o dönem hapiste olan Nelson Mandela ve Sovyet insan hakları aktivisti Anatoli Marçenki layık görülmüştü.
1995 yılında da Sakharov Düşünce Özgürlüğü Ödülü'nü eski DEP Milletvekili Leyla Zana almıştı.