(Geçen Haftadan devam) Dünyada halkın haraç ödemekten vergi ödemeye geçişi, vergilerin nerelere harcandığını denetlemesi, bütçeye 'evet' veya 'hayır' demesi, binlerce yıllık demokrasi mücadelesinin bir sonucudur. Bütçe hakkının gelişmesine İngiltere öncülük etmiştir. Büyük Özgürlük Şartı'nın imzalanması ve l688'de Haklar Bildirgesi'nin ilân edilmesi ile İngilizler bütçe hakkını elde eden ilk ulus olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu'nda, ne yazık ki, batılı anlamda halkın yürüttüğü bir bütçe hakkı mücadelesi yapılmamıştır. O nedenle bizim toplumumuzda “Bütçe Hakkı” bilinci yeterince oluşmamıştır. 1876’da ilan edilen I. Meşrutiyet döneminde bazı önemli gelişmeler olmuşsa da savaşlar nedeniyle bütçelerin uygulanması gecikmiştir. Bizim kamu maliyesi tarihimizde çağdaş anlamdaki ilk bütçe hakkı 1924 Anayasası ile tanınmıştır. 2018 yılı bütçesine kadar bütçeler, hükümetler tarafından hazırlanmaktaydı ve halk adına TBMM tarafından denetlenmekteydi. Bütçenin yönetsel denetimi ise Meclis adına Sayıştay tarafından yapılmaktaydı. En önemlisi de bütçenin meclis tarafından kabul edilmemesi durumunda bunun hükümete karşı bir güvensizlik oyu anlamına gelmesi ve bütçesi onaylanmayan hükümetlerin düşmesiydi. 2018 Yılında uygulanmaya başlanan Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile TBMM'deki görüşmelerde “güvenoyu” anlayışı kalkmış ve halkın bütçe hakkına sınırlama getirilmiştir. TBMM’de yapılan bütçe görüşmeleri, eğer halkın; klasik bir söyleyişle “tüyü bitmemiş yetim hakkı” olarak, bin bir zorluklarla ödediği vergilerin nasıl ve nereye harcandığının yasama denetimini doğru bir şekilde yapabilmesine olanak sağlayabiliyorsa ve halkın bütçe hakkını koruyabiliyorsa anlamlıdır. Yoksa burada yapılan konuşmalar, herhangi bir serbest kürsüde dile getirilen iyi niyetli dileklerden ve etkisiz bir söylemden öteye geçemez. Yeni bütçe mevzuatımız; merkezî yönetim bütçe kanun teklifini hazırlama ve bu amaçla ilgili kamu idareleri arasındaki koordinasyonu sağlama görevini Cumhurbaşkanlığı’na, bütçe kanunu teklifi ile kesin hesap kanunu teklifini görüşme ve kabul etme görevini ise TBMM’ye vermiştir. Bu nedenle 2025 yılı bütçe kanunu teklifi Cumhurbaşkanı Yardımcısı tarafından malî yılbaşından en az yetmiş beş gün önce 22 Ekim 2024 günü TBMM’ye sunulmuştur. Eski gelenekte Bütçenin TBMM’ye sunulması Maliye Bakanı tarafından ve savunulması ise Başbakan tarafından yapılmakta idi. Söz konusu bu uygulama Bütçe sunumunun ve savunmasının atanmış bir kişi tarafından yapılması yönünden eleştiri konusu yapılmaktadır. Mevcut uygulamada bütçe, komisyonlarda elli beş gün içinde görüşülüp kabul edilmekte ve daha sonra da Genel Kurulda görüşülüp malî yılbaşına kadar karara bağlanmaktadır. Bütçe görüşmeleri sırasında milletvekilleri Genel Kurulda gider artırıcı veya gelirleri azaltıcı önerilerde bulunamamaktadır. Öte yandan Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmesiyle birlikte 5018 sayılı Kanunda daha önce düzenlenen geçici bütçe uygulamasına ilişkin olarak Anayasa’ya da hüküm eklenmiştir. Buna göre bütçe kanununun süresinde yürürlüğe konulamaması halinde geçici bütçe kanununun çıkarılacağı, geçici bütçe kanununun da çıkarılamaması durumunda yeni bütçe kanunu kabul edilinceye kadar bir önceki yılın bütçesinin yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanacağı hükmüne yer verilmiştir. Bu hüküm bütçe hakkının uygulanmasına engel teşkil ettiği ve TBMM’deki görüşmeleri anlamsız kıldığı gerekçesiyle eleştirilmektedir. Mevcut mevzuatımıza göre, bizim ülkemizde Kasım Ayı adeta Bütçe Ayı haline gelmiştir. Şimdiki durumda, bütçenin Plan ve Bütçe Komisyonu’ndaki görüşmeleri tamamlanmıştır. 2025 Yılı Bütçesi’nin TBMM Genel Kurulu’nda görüşülmesine ise 09 Aralık 2024 Günü başlanacaktır. Bu görüşmeler 20 Aralık’a kadar sürecektir. 20 Aralık’ta Bütçe, TBMM Genel Kurulu’nda oylanarak kanunlaşacak ve 01 Ocak 2025 Günü ise yürürlüğe girecektir. 2025 yılı bütçesinde; bütçe giderleri 14 trilyon 731 milyar lira, bütçe gelirleri ise 12 trilyon 800 milyar lira olarak öngörülmektedir. Ayrıca 2025 yılı bütçesinin 1,9 trilyon lira açık vereceği tahmini yapılmaktadır. Sonuçta bütçe süreli bir yasadır ve bütçe yapmak Anayasal bir zorunluluktur. Ancak asıl önemli olan bütçe yapmaktan daha çok bütçe disiplinine uymaktır. Ne yazık ki son yıllarda bütçe disiplinine uyulmadığı için belirli bir süre geçtikten sonra ek bütçeler yapılması ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Görünen odur ki Aralık ayı TBMM’de bütçe görüşmeleriyle geçecektir. Adı Bütçe görüşmeleri olmasına rağmen Meclis oturumlarında neredeyse bütçe hiç dile getirilmemekte, milletvekilleri tarafından fırsattan istifade seçmene selam niteliğinde bütçe dışındaki her şey konuşulmaktadır. Çünkü, bütçenin herhangi bir yaptırımı yoktur. Kabul edilmese dahi bütçe ödenekleri %15 arttırılarak yine de yürürlüğe girmektedir. Bu durum, bütçe gelenekleriyle ve ülkemiz gerçekleriyle bağdaşan bir durum değildir. Aslında, ülkemiz gerçeklerine ve ihtiyaçlarına uygun, toplumdaki bütçe tartışmalarını asgariye indiren ve en önemlisi de halkın bütçe hakkını gözeten bütçeler yapılabilmesi için 1961 Anayasası düzenine benzer Parlamenter demokratik bir düzene geçilmesi ihtiyacı, kendisini her geçen gün daha da çok hissettirmektedir.