Devrim KARTAL
İşten çıkarılan bir işçinin hakları, çıkarılma şekli, çalışma süresi, iş yerinin büyüklüğü gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
İşverenin bünyesinde çalışan işçinin sözleşmesini tek taraflı fesih etmesi yani işten çıkartması durumunda işçinin bir takım hakları bulunuyor. Çalışanın iş yeri sözleşmesi işvereni tarafından tek taraflı olarak fesih edildiği takdirde 4857 sayılı İş Yasası’na göre işçi, yeni haklar elde ederek alacaklı konuma gelir.
İşten Çıkarılan İşçinin Atması Gereken Adımlar
İşten çıkarılma durumunda işçiler, işçilik alacakları için dava açabilir veya işe iade davası açarak işlerine geri dönme hakkını kullanabilirler. İşçilik alacakları arasında kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, fazla mesai ücreti, ücret alacağı, yıllık izin alacağı, ulusal bayram ve genel tatil ücreti alacağı, asgari geçim indirimi (AGİ) alacakları ve hafta tatili alacağı gibi kalemler yer almaktadır.
Ancak genel olarak, işçinin hakları şunları içerebilir:
Kıdem Tazminatı:
İşçi, en az bir yıl süreyle aynı işveren altında çalışmışsa ve iş akdi işveren tarafından, işçinin kusuru dışındaki nedenlerle feshedilmişse, kıdem tazminatına hak kazanır.
Kıdem Tazminatının Şartları;
• İşverenin, kanunda belirtilen haklı nedenlerin hiçbirine dayanmadan çalışanı işten çıkartması.
• İş sözleşmesine konu olan işin, çalışanın sağlığını ya da yaşam şeklini tehlikeye sokması.
• İşveren ya da birlikte çalışmak zorunda olduğu başka bir çalışanın taşıdığı bulaşıcı hastalığa yakalanması.
İhbar Tazminatı:
İşveren, işçiyi çıkarmadan önce belirli bir süre önceden haber vermelidir. Bu süre işçinin kıdemi ile doğru orantılıdır. İşverenin bu süreye uymaması halinde, işçiye ihbar tazminatı ödenir.
İhbar Tazminatının Şartları:
• Belirsiz Süreli bir sözleşme olmalıdır
• İşçi veya işveren bakımından haklı bir fesih sebebi bulunmamalıdır
• Kanunda öngörülen ihbar sürelerine uyulmadan iş akdi feshedilmiş olmalıdır.
Ücret, Prim ve Diğer Hakların Ödenmesi: İşten çıkarma anına kadar olan ücret, fazla mesai ücreti, kullanılmamış yıllık izin ücreti gibi haklar işçiye tam olarak ödenmelidir.
Sağlık Sigortası: İşten çıkış sonrası, işçi ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler belirli bir süre boyunca sağlık hizmetlerinden yararlanmaya devam edebilirler. Bu süre, ülkeye ve mevcut sosyal güvenlik mevzuatına göre değişiklik gösterebilir.
İşsizlik Sigortası: Belirli bir süre çalışıp sigorta primi ödeyen ve kendi isteği dışında işten çıkarılan işçiler, işsizlik sigortası kapsamında maddi destek alabilirler. Bu hak, işçinin son işinden önceki belirli bir dönemde yeterli çalışma günü ve sigorta primi ödemesi yapmış olmasına bağlıdır.
İşe İade Davası: Eğer işçi, çıkarılma şeklinin haksız veya yasalara aykırı olduğuna inanıyorsa, işe iade davası açma hakkına sahiptir. Bu durumda, iş mahkemesine başvurulabilir. İşe iade davası sonucunda işçi haklı bulunursa, işe geri alınma ve işe geri alınmadığı süre için ücretlerin ödenmesi gibi haklar söz konusu olabilir.
Arabuluculuk Süreci: İşten çıkartılan işçi, öncelikle arabuluculuğa başvurmalıdır. Arabuluculuk sürecinin olumsuz sonuçlanması halinde, iş hukuku avukatı aracılığıyla iş mahkemesine başvurarak alacaklarını talep edebilir.
İşsizlik Ödeneği Şartları
Sigortalı işsizlere yasada belirtilen şartları taşımaları halinde işsiz kaldıkları dönem için belirli süre ve miktarda yapılan ödemedir. İşsizlik ödeneğinden yararlanma koşulları;
• Kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalmak,
• Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olmak,
• Hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmak,
• Hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın İŞKUR birimine şahsen ya da elektronik ortamda başvurmak,
Mücbir sebepler dışında 30 gün içerisinde başvurulmaması halinde, başvuruda gecikilen süre, toplam hak sahipliği süresinden düşülmektedir.
İşsizlik ödeneğinin süresi hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde;
• 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün,
• 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün,
• 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün, süre ile işsizlik ödeneği verilmektedir.
İşsizlik ödeneği damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz.
Her ülkede iş hukuku mevzuatı farklılık gösterdiğinden, işçinin hakları konusunda daha detaylı bilgi almak için ilgili ülkenin iş hukuku ve sosyal güvenlik mevzuatına başvurulması önemlidir. Ayrıca, işçinin haklarını tam olarak anlaması ve koruması için hukuki destek alması da faydalı olabilir.
