Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 14 Ocak 1923’te hayata gözlerini yuman annesi Zübeyde Hanım, ölümünün 101. yılında saygı ve rahmetle anılıyor.
Zübeyde Hanım'ın Soyu Nereye Dayanıyor ?
Zübeyde Hanım, Osmanlı devrinde, 2. Mehmed zamanında Karaman'dan Rumeli’ye göçen ve Selanik yakınlarındaki Langaza’da toprak işleri ile uğraşan bir Türkmen ailesi olan Hacı Sofu ailesindendir. Mustafa Kemal Atatürk'ün anne soyu da, Karaman'dan gelerek Selanik ile Manastır'ın arasında bulunan Vodina Sancağı'na bağlı "Sarıgöl" de denilen "Kayalar" Nahiyesine yerleştiler. Aile, sonradan Selanik yakınlarında bugün de kaplıcaları ile meşhur olan Langaza'ya yerleşmiştir.
Dedesi Feyzullah Efendi'in taşıdığı "Sofu-zade" (Sofular) lâkabı, yerleştikleri Sarıgöl bölgesindeki yer adları ve ailedeki hatıraların gösterdiği üzere, Mustafa Kemal Atatürk'ün anne soyu Karaman'dan Rumeli'ye gelen ve bundan dolayı da "Konyarlar" olarak Rumeli'de anılan Yörük Türkmenlerdendir.
Zübeyde Hanım, 1857'de Lankaza'da dünyaya gelmiştir. Babası Sofuzade Feyzullah (Sadullah) Ağa, annesi Molla Hanım olarak anılan Ayşe Hanım’dır. Döneminde kadınların okula gitmesi yaygın olmadığı için, okur yazar oluşu nedeniyle kendisi de Zübeyde Molla olarak anılırdı.
Zübeyde Hanım'ın Hayatı
Selanik’te Gümrük Muhafaza Teşkilatında memur Ali Rıza ile 1871 yılında henüz 14 yaşında iken evlenmiştir. Ali Rıza, sarışın ve mavi gözlü bir kadınla evlenmeyi düşlerken, kendisinden 20 yaş küçük olan, siyah saçlı ve derin mavi gözlü bu kadına sevdalandığını belirtmiştir.
Ali Rıza Efendi Ali Rıza Efendi ile evlendikten sonra Selanik Yenikapı semtinde yeni hayatını başlatmış ve Zübeyde Fatma, Ömer ve Ahmet adlı çocukları doğmuştur. Ancak Fatma bu dönemde ölmüştür. Eşi Ali Rıza’nın Yunanistan sınırında Çayağzı (ya da Papaz Köprüsü)’na tayin ediliği için taşınmış ve orada Ömer ve Ahmet hayatını kaybetmiştir. 1881'de dördüncü çocukları Mustafa, 1885'te Makbule, 1889'da Naciye doğmuştur. Naciye, küçük yaşta veremden hayatını kaybetmiştir. Zübeyde Hanım, altı çocuğunun annesi olmuştur, ancak yalnızca Mustafa Kemal ve Makbule hayatta kalmıştır.
Zübeyde Hanım'ın İkinci Evliliği
Zübeyde Hanım, memuriyetten ayrıldıktan sonra bir süre kereste ve tuz ticareti yapan Ali Rıza Efendi'yi 1890 yılında kaybetti. Kocası ölünce, 33 yaşında yalnız kalan Zübeyde Hanım, çocuklarıyla birlikte Langaza'da tarımla uğraşan üvey kardeşi Hüseyin Ağa'nın çiftliğinde bir süre yaşadı.
Eşinden kalan emekli aylığı ile geçinmekte güçlük çeken Zübeyde Hanım, 36 yaşındayken kendisine talip olan reji memuru Ragıp Efendi ile evlendi. Askeri rüştiyede eğitim gördüğü sırada annesinin ikinci bir evlilik yapmasını içine sindiremeyen Mustafa, kendisini bir süre aramadı. Annesiyle mektuplaşan Mustafa Kemal'in, Ragıp Bey'e saygı gösterdiği biliniyor.
Balkan Savaşları sonunda Selanik'in Osmanlı Devleti sınırları dışında kalması üzerine birçok Türk gibi Zübeyde Hanım ve kızı Makbule de İstanbul'a geldi. Selanik'te kalan Ragıp Bey ise birkaç yıl sonra vefat etti.
Zübeyde Hanım'ın Ölümü
Zübeyde Hanım, Mustafa Kemal ve arkadaşlarının idama mahkum edilmesi haberiyle üzüntüsünden kısmi felç geçirdi. Milli Mücadele döneminde İstanbul'da kalan annesi Zübeyde Hanım ile mektuplaşan Mustafa Kemal, 3 yıl ayrılığın ardından Kurtuluş Savaşı'nın sonlarına doğru annesini Ankara'ya getirmeye karar verdi. Mustafa Kemal, TBMM Başkanı ve Başkomutan iken Adapazarı'nda bir araya geldiği annesi Zübeyde Hanım ile Çankaya Köşkü'ne döndü.
Kısmi felç ve romatizma ağrıları artan Zübeyde Hanım'a İzmir'in havasının iyi geleceği düşünüldü. Bu yolculuğun asıl amacı ise Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın evlenmeyi düşündüğü Latife Hanım ile annesinin tanışmasını sağlamaktı. İzmir'e 18 Aralık 1923'te gelen Zübeyde Hanım, Latife Hanım Köşkü'nde 28 gün yaşadıktan sonra 14 Ocak 1923'te 66 yaşındayken yaşamını yitirdi. Karşıyaka'daki Ferik Osman Paşa Camisi avlusuna defnedildi.
Saygıyla Anılıyor
Zübeyde Hanım, tek çocuğu olan Mustafa Kemal'in eğitimine büyük önem verdi. Oğlunun askeri okula gitmesine destek oldu ve onun ileride Türk ulusunun lideri olmasında önemli bir rol oynadı. Mustafa Kemal'in gençlik yıllarında ve ulusal mücadele sırasında yaşadığı zorluklarda her zaman yanında oldu.
Zübeyde Hanım'ın hayatı, sadece Atatürk'ün annesi olarak değil, aynı zamanda Türk toplumunda güçlü ve fedakar kadınların simgesi olarak da önemli. Onun, oğlunun eğitimi ve geleceği için gösterdiği çaba ve fedakarlık, Türk kadınının gücünü ve önemini simgelemektedir.
Günümüzde, Zübeyde Hanım, Türkiye'de saygı ve sevgiyle anılan bir figür. Onun adına okullar, parklar ve sosyal tesisler adlandırılmış, Türk kadınının toplumdaki yerini ve önemini vurgulayan birçok etkinlik düzenlenmiştir. Zübeyde Hanım'ın yaşamı ve mirası, Türk toplumunun gelişimi için ilham kaynağı olmaya devam ediyor.
