SÜRÜ PSİKOLOJİ-1
Sürü psikolojisi ya da Sürü davranışı (İngilizce: Herd Behavior), insanların mantıklı ya da mantıksız olması fark etmeksizin daha büyük bir grubun eylemlerini taklit etme onlarla aynı eylemi gerçekleştirme davranışıdır. Sürü davranışı hayatın birçok anında karşımıza çıkan bir davranış şeklidir. En basit şekilde sürü davranışı, bir bireyin düşünüp taşınmadan kendi başına yapmayacağı eylemi yapmasına veya almaması gereken bir dizi kararı almasına neden olur. Örneğin linç etmek bile bir sürü psikolojisi olup normalde karıncayı incitmeyen insanların başkasına zarar vermesine neden olabilir.
Sürü davranışı, zararlı veya irrasyonel sonuçlara sebep olmasına rağmen neden ortaya çıkmaktadır? Sürü davranışının ortaya çıkmasına neden olan birçok faktör olmaktadır. Bir nedeni insanların içinde bulunduğu gruptan ayrı hareket etmekten çekinmesi bu konuda sosyal baskı hissetmesidir. Uyumsuz davranırsa dışlanacağını düşünür. İnsanların çoğu toplumun çoğunluğunu oluşturan gruplar tarafından kabul edilmek gibi doğal bir arzuya sahiptir. Sürü psikolojisi de gruba üye olmanın doğal bir yolu gibi görünmektedir. Örneğin çalışkan bir öğrencinin sınıf arkadaşlarının hepsi okuldan kaçıyorsa sırf dışlanmamak için o gün o da dersten kaçar.
Sürü davranışının bir başka nedeni de birçok insanın aynı eylemde bulunuyorsa bunun yanlış olma ihtimali azdır yanılgısıdır. Birey hadi 1,2 kişi anladım da herkes hata yapıyor olamaz! şeklinde bir akıl yürütmede bulunur. Bireyin sürü psikolojisinin olduğu olayla ilgisi bilgisi, tecrübesi ne kadar az ise sürüye uyma ihtimali de o kadar artar. Örneğin herkes A şirketinin hissesini alıyorsa bir bildikleri vardır. Ben de başka hisse yerine bunu alayım! Borsada Sürü Psikolojisi Örnekleri Sürü psikolojisinin birçok örneği bulunmaktadır. Borsalarda sürü davranışına sık sık rastlanılır. Örnek 1: Pandemi ile başlayan halka arz furyasında ilk halka arzlarda hisseler tavan serisi yapınca zaman içinde halka arza katılım sayısı da gitgide arttı. Başlangıçta 20 bin 30 bin kişinin katıldığı halka arzlara zaman içinde 850 bin kişi katılmaya başladı (Galata Wind Halka arzı). Burada halka arza katılan çoğu kişi o hisseyi neden aldığını bilmeden sırf herkes halka arza katılıyor diye almaya başlamıştır. Örnek 2: Telegram gruplarında manipülatörler hisse senetlerinde manipülasyon yapmak için çoğunlukla grup üyelerinin sürü davranışı ile hareket etme gücünü kullanır. Gruplarda ne kadar çok kişi X hissesini aldığını söylerse grupta yer alan diğer insanlar da bu kadar insan yanılıyor olamaz diyerek hisse senedini almaya başlar. Temel analizini ya da teknik analizini yapmadan borsaya – hisse senedine yatırımı yapmak ne kadar rasyonel sonuçlanabilir. Birçok küçük yatırımcı bu konuda hüsrana uğramaktadır. Örnek 3: 90'lı yılların sonunda ABD'de NASDAQ borsasında patlak veren dot.com krizi de bir sürü davranışı örneğidir. Girişim yatırımcıları ve özel yatırımcılar, bu dotcom'ların çoğunu finansal açıdan sağlam iş modellerine sahip olmamasına rağmen, internet şirketlerine büyük miktarlarda para yatırarak çılgın yatırım kararları verdiler. Birçok yatırımcının paralarını bu şekilde yatırmasının altında, büyük olasılıkla diğer yatırımcıların da bunu yaptıklarını görmesidir. Örnek 4: Borsada yıllar önce yabancı takas oranları gün sonunda paylaşılırdı. Zaman içinde Türk küçük yatırımcılar yabancı yatırımcılar ne alırsa almaya ne satarsa satmaya başladığı için (sürü psikolojisi) yabancı yatırımcılar Borsa İstanbul'dan takasları 2 gün sonra vermelerine ilişkin bir düzenleme istediler. Örnek 5: Yakın zamanda büyük kripto paralardan LUNA'nın batmasının bir sebebi de sürü davranışıdır. İnsanların Luna'yı satmaya başlamaları bir süre sonra LUNA'nın değerinin 120 milyar dolardan 0 dolara düşmesine neden olmuştur.
Birçok yatırım kararında sürü psikolojisi ile hareket etmek doğru ve kar getirebilecek bir yatırım stratejisi değildir. Sürüye ayak uyduran küçük yatırımcılar, servetlerini arttırmaya çalışırken çok sık al-sat yaparlar. Sürü ile hareket etmenin en büyük dezavantajı sürüye ne zaman katıldığınız ile ilgilidir. Sürü ufakken ve ilk katılanlardansanız belki bir avantajınız olsa da sürü büyüdükçe olay Ponzi oyununa dönmeye başlar. Hatta sürüde uyanık insanlar sürünün büyümesini sağlamak üzerine yalan haberler bile üretebilir.
Borsada kısa vadede sürüye ayak uydurmak kazançlı olsa da borsada en sık tekrar edilen sözlerden biri 'Sürüden ayrı hareket etme gerekliliğidir.' Burada sürünün gerçekten mantıklı bir karar verip vermediği iyice analiz edilmelidir. Bir hata onu 1 milyon kişi yapsa da hatadır. Bir hikaye'ye göre 'ABD'de Büyük Buhran öncesi borsalar her gün rekor kırmaktadır. Ünlü bir borsacı ayakkabısını boyatmaya çalıştığında ayakkabı boyacısı ona elindeki hisse senetlerinden ve ne kadar kazandığından bahseder. Borsacı eğer ayakkabı boyacısı bile piyasaya girdiyse borsaya yeni birilerinin gelme ihtimali çok düşüktür yani fiyatlar artık artmaz diye düşünerek elindeki tüm hisseleri satar. Kısa sürede ABD'de ekonomik kriz patlar verir. Birçok hisse senedi günlerce düşer.' Buradaki hikaye borsada sürü ile hareket etmenin rasyonel mantığı yoksa sürüye karşı hareket etmektir. Hatta burada karşıt yatırım gibi herkes açgözlü iken piyasadan çık, kimse mal alamıyorken piyasaya gir şeklinde yaklaşımlar da mevcuttur.
