Javier Milei 2023 Aralık ortası seçilip koltuğa oturduğunda, Arjantin süpermarketleri her saat fiyat artışlarını yansıtan etiket değiştiriyor, orta sınıf aileler hızla değer kaybeden pesolarıyla ne bulurlarsa almaya çalışıyor ve ekonomistler ülkenin hiperenflasyon eşiğinde olduğu tezini güçlü biçimde dillendiriyordu…
Bu altüst olmuş ekonomiye karşı duyulan halk öfkesi, kendisini "anarşist-kapitalist" olarak tanımlayan ve merkez bankasını "havaya uçurma", şişkin hükümete balta vurup yıkma, göklere çıkan enflasyonu öldürme yeminleriyle iktidara gelen eski bir TV yorumcusu olan Milei' nin yükselişini sağladı…
Onun iddialı hedeflerine kimsenin inandığı yoktu. Böyle gelmiş böyle gidecekti. Ancak yine de Milei' nin hükümet deneyiminin olmaması, bakımsız saç modeli, cinsel övünmeleri ve ölmüş köpeğine, Rolling Stones grubuna, serbest piyasaya olan tapınma derecesindeki hayranlığı, başarısız ekonomik reformlarla dolu bir geçmişe sahip ülkede gülümsemelerle karşılansa da denenmesinde kaybedilecek bir şey yoktu..
Gerçekten de Milei, 10 Aralık 2023 günü yemin ederek göreve başladığında ülke kelimenin tam anlamıyla çökmüştü:
- Aralık ayında ülkeyi hiperenflasyon korkusu sarmıştı…
- GSYİH önceki on yıla göre %15 azalmıştı,
- Merkez bankası rezervleri: eksi 12 milyar dolardı ve IMF desteği olmasa moratoryum kaçınılmazdı,
- Halkın %50'si yoksulluk içindeydi..
-Hükümet, %15'lik devasa bir mali açıkla karşı karşıyaydı (%5 hazine, %10 merkez bankası), daha da önemlisi Merkez bankası parasal tabanın 4 katına çıkan faiz yükümlülüklerini karşılayamayacak duruma gelmişti.
Bu borçların vadesi geldiğinde para arzını bir gecede beş katına çıkarmak gerekecekti ve bu kaçınılmaz biçimde Hiperenflasyon demekti….
Önüne koyulan tabloya bakan Milei, o güne kadar kimsenin yapmaya cesaret edemediği bütçenin ne pahasına olursa olsun açık vermeme ilkesini sağlamak üzere çıktı yola..
Uygulayacağı model bugüne kadar Arjantin’ de söylemden öteye geçmemiş, hiç bir yönetimin denemeye cüret edemeyeceği önlemler içeriyordu..
Madem ona deli diyorlardı o da ancak bir delinin kalkışacağı radikal yolu seçti..
Devleti neredeyse yok edecek kadar küçültecek, istihdam kapısı olmaktan çıkarıp gereksiz tüm devlet harcamalarına istisnasız biçimde son verecekti.
Milei devlet harcamaları hakkında derin bir şeyin farkına varmıştı:
Devlet tarafından harcanan her peso, üretken vatandaşlardan alınan bir pesodur ve toplanan vergiler devlet aygıtına değil, halka hizmet olarak dönmelidir.
Bu anlayışla daha da ileri gitti:
Eyaletlere yapılan tüm transferleri, tüm bayındırlık projelerini durdurdu, hükümetlerin o güne kadar çok eleştirilen tanıtım, ağırlama vb. tüm harcamalara tek peso harcanmasına engel oldu.
Ekonomik sübvansiyonları kaldırdı, kontrolden çıkan hiçbir zaman gerçek ihtiyaç sahiplerine tam olarak ulaşmayan, bütçenin kara deliği haline gelen ve kontrolden çıkmış sosyal program desteklerini kesti.
Hepsinden önemlisi savunma bütçesine ayrılan kaynağı geçmişle mukayese edilmeyecek oranda kıstı.
Dünya ülkelerinin savunmaya ayırdıkları kaynakları bağımsız biçimde ölçen SIPRI kuruluşu Arjantin’ in 2023 tablosunu şöyle değerlendirecekti:
“2023 yılında ülkedeki savunma yatırımı ancak 2.86 milyar dolara ulaşarak Arjantin'in GSYİH' sinin yalnızca %0,47'sine denk geldi ve bu askeri harcama bütçesi açısından oransal anlamda Arjantin tarihinin en düşük seviyesi…”
Koltuğa oturduğu Ocak ayında harcamaları öylesine kısmıştı imkânsız başarılmış, Arjantin’ in 113 yıl sonra ilk kez iki yakası bir araya gelmiş, o ay gerçek mali dengeye ulaşılmıştı…
Milei, Arjantin tarihindeki en büyük mali düzenlemeyi gerçekleştirirken sadece 6 ayda aylık çekirdek enflasyonu neredeyse sıfıra (%0,2) düşürdü.
Kemer sıkmanın ilk altı ayında sokaklara taşan yoksulluk: %57'den %46'ya geriledi…
Ve bunu Milei Temsilciler Meclisi ile Senato’nun büyük direnişine, sunduğu bütçelerin Kongreden geçmemesine rağmen başardı.
Milletvekillerinin yüzde 15’i, Senatörlerin ise sadece %10’ u Milei ve politikalarını destekliyordu.
Programın ilkeleri aslında çok yalındı: döviz kontrolü, fiyatların denetimi mekanizmalarına son, alabildiğine küçültülecek devlet…
18 bakanlığın 10’unun kapısına kilit vuran Milei’ nin kurduğu Deregülasyon bakanlığının (hükümetlerin piyasaya müdahalesini ortadan kaldıran) hedefinde devleti iyice küçültecek 3200 maddelik reform paketi var…
Bakanlık her gün 1-5 düzenlemeyi kaldırarak mıntıka temizliğini sürdürüyor.
Çalışmalar tamamlandığında Milei’ nin hayli iddialı hedefine göre Arjantin; İrlanda, İsviçre, Avusturalya gibi ekonomik özgürlük endeksinin zirvelerinde yer alan ülkelerle aynı seviyeye çıkacak…
Başlangıçta çalışanların büyük protestolarıyla karşılanan politikalar zaman içinde enflasyon gerileyip, fiyat istikrarı sağlanınca geniş halk kesimlerinin desteğini görmeye başladı.
Son anketler bugün Arjantin halkının yüzde ellisinin yapılacak seçimde Milei’ ye yeniden oy vereceğini gösteriyor.
Daha da önemlisi ve belki de Milei programının tüm dünyayı etkileyecek yansıması bugünlerde iş başı yapacak Trump dönemi ABD’ sinde görülecek…
ABD’ de devleti küçültme işini üstlenecek Elon Musk, Arjantin’ de Milei’ nin uyguladığı modeli ABD’ de hayata geçirmek, kontrolden çıkma temayülü gösteren bütçe açıklarını minimize etmeye çalışacak…
Seçimleri kazandıktan sonra Trump’ ın ABD’ de ağırladığı ilk liderin Milei olması tesadüften ibaret değil…
14 Kasım günü düzenlenen etkinlikte Trump dinleyicilere Milei’ yi şu sözlerle tanıtacaktı:
"Karşınızda büyük bir lider var. Kendisi inanılmazı başardı ve Arjantin’i yeniden ayağa kaldırdı. Onu ağırlamak benim için ‘onur’..”
2024’ ü değerlendirirken kendisini ‘anarşist kapitalist’ olarak tanımlayan Milei, elde ettiği başarıdan tüm ülkelerin dersler çıkarması gerektiğini söylerken asıl mesajı kendisinden etkilenen Musk’ a iletiyor ve şöyle diyordu:
"Açık, tüm kötülüklerimizin köküydü; bu olmadan, borç, emisyon ve enflasyon olmaz. Bugün, temerrütten uzak, sürdürülebilir bir mali fazlamız var.
Açık olmazsa borç ve enflasyon olmaz. Bugün 123 yıldır ilk kez temerrütten uzak mali fazlalıklar elde ettik…”
Arjantin’ in yıllardır iliğini kurutan enflasyon canavarını yere sermiş, başlangıçta seçenlerin bile bunca yıldır akıllılardan çektik, bir kez de deliyi deneyelim tepkisiyle oy verdiği Milei’ nin uyguladığı politikalar bugün artık sadece kendi ülkesinde değil artısı eksisiyle tüm dünyanın ilgiyle izlemesi gereken bir hikâye içeriyor…
2024 yılsonu raporunda IMF, Milei’ ye hakkını teslim ederken Arjantin’ in 2024 görünümünü şöyle tanımlayacaktı;
“Arjantin bütçe dengesinde GSYİH' sine göre 2023'ten itibaren köklü bir dönüşüm yaşanıyor. Ülkenin açığı 100 yıldan uzun bir süre sonra ilk kez fiilen sıfıra ulaştı.”
